به گزارش علم ساختمان به نقل از خبرگزاری مهر، در عرصه تجارت جهانی که به طور پیوسته در حال گسترش است، گمرکات در سراسر جهان با چالشهای متعددی روبرو هستند که از جمله آنها میتوان به لزوم تسریع در فرآیند ترخیص کالا و در عین حال، اعمال نظارت دقیق و کارآمد اشاره کرد. با توجه به آمار قابل توجه ۱,۲۰۷,۸۰۴,۵۶۳ اظهارنامه گمرکی که در سالهای ۲۰۲۳-۲۰۲۴ در سطح جهانی پردازش شده است، دستیابی به تعادل بین تضمین امنیت و تسهیل تجارت باید به عنوان یک اولویت اساسی در دستور کار دولتها قرار گیرد.
بر اساس گزارشهای ارائه شده از سوی سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، حجم واردات به کشور در طول ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۳۹,۲۵۸ هزار تن بوده است. همچنین، میزان ترانزیت خارجی در این بازه زمانی به ۲۱,۹۱۳ هزار تن رسیده که در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل، رشد چشمگیر ۴۹/۲۲ درصدی را نشان میدهد. این ارقام حاکی از اهمیت روزافزون توجه به این حوزه استراتژیک و بهبود شرایط گمرکات کشور است که میتواند پیامدهای مثبت امنیتی و اقتصادی متعددی را به همراه داشته باشد.
بازرسی دقیق و کامل محمولههای وارداتی به کشور، به عنوان یک اصل اساسی در تضمین امنیت و سلامت اقتصاد تلقی میشود. رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران و سایر مسئولین همواره بر اهمیت بازرسی حداقلی کانتینرها در گمرکات و بنادر کشور تأکید کردهاند، اما انتقاداتی نیز در این زمینه مطرح شده است که ناشی از رویکردهای سنتی در بازرسی است. این کمبود نظارت میتواند یکی از عوامل اصلی قاچاق سازمانیافته از مبادی رسمی کشور باشد. حادثه بندر شهید رجایی به عنوان یک زنگ خطر جدی، مسئولین را نسبت به ضرورت نظارت دقیقتر بر گمرکات مرزی کشور آگاه ساخت. برخی کارشناسان معتقدند که بخشی از قاچاق تجهیزات مورد استفاده در ساخت پهپاد در جنگ ۱۲ روزه، از طریق گمرکات صورت گرفته است.
به منظور افزایش دقت در بازرسیها و کاهش زمان توقف کالاها، بند (ب) ماده ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت امور اقتصاد و دارایی و وزارت راه و شهرسازی را موظف کرده است تا مبادی ورودی و خروجی و مسیرهای حملونقل را به امکانات فنی مناسب تجهیز کنند. همچنین، طبق ماده ۱۱ و بند (ط) ماده ۳ قانون امور گمرکی، گمرک ایران ملزم به استفاده از فناوریها و تجهیزات نوین بازرسی است. در راستای اجرای این قوانین، دولتها در سالهای اخیر اقدام به تجهیز گمرکات کشور به دستگاههای X-Ray با تمرکز بر تولید داخلی کردهاند. با این حال، آمارها نشان میدهد که پیشرفت در این زمینه با سرعت مطلوبی همراه نبوده است و تولید X-Ray های کانتینری علاوه بر تیراژ پایین، با مشکلاتی نظیر کیفیت و فاصلهگرفتن از استانداردهای روز جهانی مواجه است.
در چشمانداز رو به رشد تجارت و لجستیک بینالمللی، فرآیندهای مربوط به کنترل مبادی ورودی و خروجی کشور به منظور ترخیص کالا از گمرک، از اهمیت بسزایی برای کسبوکارها برخوردار است. بازرسیهای گمرکی با استفاده از دستگاههای اسکنر، تحولی اساسی در حملونقل ایجاد کردهاند و امکان بررسی سریع، کامل و غیرتهاجمی محمولهها را فراهم میکنند. هدف از استفاده از اسکنرها، اطمینان از رعایت مقررات واردات، شناسایی اقلام ممنوعه، تأیید صحت اظهارنامههای بار و شناسایی تهدیدات امنیتی بالقوه است. این اسکنرها با ارتقای دقت و شفافیت در رویههای گمرکی، از تأخیر در زنجیرههای تأمین جلوگیری میکنند و با ایجاد تعادل بین تسهیل تجارت و امنیت، ضمن حفاظت از منافع ملی، کشور را از مزایای تجارت بینالمللی بهرهمند میسازند.
بر اساس آخرین آمار سازمان جهانی گمرک (WCO)، آمریکای شمالی با ۸/۴۱% سهم بازار، در سال ۲۰۲۴ پیشتاز بازار اسکنرها بوده است و پیشبینی میشود که آسیا و اقیانوسیه (AP) در دورههای بعدی سریعترین نرخ رشد را تجربه کنند که این امر ناشی از اقتصادهای نوظهوری مانند چین و هند خواهد بود.
اسکنرها دارای انواع مختلفی از جمله ثابت، قابلجابهجایی، سیار و چمدانی هستند و مدلهایی از آنها برای راهآهن و پالتهای فرودگاهی نیز استفاده میشوند. در این میان، اسکنرهای کامیونی و کانتینری از اهمیت ویژهای برخوردارند و اسکن با اشعه ایکس (X-Ray) پرکاربردترین آنها محسوب میشود. در حال حاضر، حدود ۶۰% از سهم بازار مربوط به اسکنرهای اشعه ایکس ثابت و قابلجابهجایی و ۴۰% مربوط به اسکنرهای سیار است که این مدل از اسکنرها با رشد بیشتری (سالانه ۷%) روبرو هستند. اسکنرهای ثابت به دلیل نیاز به تجهیزات، فضای کافی برای ورود کامیونها، محوطه پارکینگ و سایت مخصوص، نیازمند سرمایهگذاری بیشتری هستند؛ اما اسکن عمیق و واضحی که ارائه میدهند، این ملاحظات را قابل توجیه میکند. اسکنرهای قابلجابهجایی نسبت به مدل ثابت، هزینه تهیه و بهرهبرداری کمتری دارند؛ اما فرآیند برچیدن، حملونقل و مونتاژ آنها ممکن است بین ۱ تا ۸ هفته به طول انجامد. در مقابل، اسکنرهای سیار به دلیل زمان اندک موردنیاز جهت آمادهسازی و عملیاتیشدن و نیز هزینه اولیه کمتر، از محبوبیت روزافزونی برخوردارند. این اسکنرها میتوانند با توجه به ترافیک و نیاز گمرکات، جابهجا شده و در مواقع حساس نیز در جادههای داخل یا خارج از شهر برای شناسایی مواد مخدر و تجهیزات مخرب در انواع خودروها مورد استفاده قرار گیرند.
در نسل جدید این دستگاهها، ادغام هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML) به منظور تجزیهوتحلیل هرچه قویتر دادهها، دقت اسکن را بهبود بخشیده و احتمال خطای انسانی را کاهش میدهد. استفاده از هوش مصنوعی با کاهش هزینههای عملیاتی و ارائه تصاویر و تحلیلهای کاربردی، یک سیستم غربالگری دقیقتر، کارآمدتر و قویتری را ایجاد میکند.
با توجه به اینکه سهم حملونقل زمینی و دریایی در جهان به ترتیب ۸/۲۷% و ۵۲% از کل ارزش کالاهای معامله شده است، ایران با بهرهگیری از موقعیت ژئوپلیتیکی خود میتواند نقش مؤثری در تسهیل تجارت از طریق اسکنرها و سامانههای مرتبط ایفا کند و علاوه بر توسعه ترانزیت بینالمللی، به بهبود کسبوکارها و زنجیره تأمین محصولات کمک کند. ایجاد یک کلانداده با استفاده از سیستم خودکار کنترل وزن و ابعاد خودرو، ثبت خودکار پلاک و کد کانتینر، سیستم نظارت تصویری، اطلاعات اسکنرها و اظهارنامهها میتواند کمک شایانی به بهبود تجارت کند. همچنین، استفاده از مهر و اظهارنامه الکترونیکی در ترانزیتهای خارجی باعث افزایش سرعت ترخیص خواهد شد.
ایران در گام نخست باید امنیت در مرزها را به یک اولویت ملی تبدیل کند. تجهیز گمرکات و بنادر کشور نیازمند سرمایهگذاری قابل توجهی است؛ اما دستیابی به امنیت و سلامت اقتصادی در کشور، این سرمایهگذاری را توجیهپذیر میکند. همچنین، عقد قراردادهای پیمانکاری نظیر BOT و BOO میتواند این هزینه اولیه را به حداقل کاهش دهد.
تجهیز گمرکات کشور به دستگاههای ایکس – ری داخلی، از جمله اهداف دولتها در سالهای اخیر بوده است؛ اما عملکرد تولیدکنندگان داخلی در این زمینه، با چالشهایی مواجه بوده است. طبق گزارش ارزیابی عملکرد سازمان اداری و استخدامی کشور، از ۱۳ دستگاه ایکس – ری کامیونی و کانتینری موردنیاز کشور در سال ۱۴۰۳، تنها ۲ دستگاه توسط شرکتهای تولیدکننده داخلی ساخته و تحویل داده شده است که این رقم، فاصله زیادی با تعداد کل دستگاههای موردنیاز کشور دارد. علاوه بر کمبود در تیراژ تولید، کیفیت پایین ساخت و پشتیبانی فنی این دستگاهها نیز به یک مشکل بزرگ تبدیل شده است، به طوری که تعدادی از دستگاهها بیش از نیمی از سال را خراب و غیرفعال هستند.
دوگانه وابستگی به خارج و تجهیز تمام گمرکات کشور به دستگاههای ایکس – ری و مادونقرمز در مقابل تولید داخل، همواره محل بحث بوده است. واردات این دستگاهها به دلیل تحریمها با چالشهایی روبرو است که میتوان با مونتاژ یا واردات از کشور ثالث، این چالشها را برطرف کرد. همچنین، با توجه به محدودیتهای ارزی کشور، ممکن است واردات اسکنرها به دلیل کمبود منابع مالی با مشکل مواجه شود؛ اما اگر سرمایهگذاری در جای درستی انجام شود، تجهیز گمرکات کشور باید در اولویت قرار گیرد. استفاده از فناوریهای نوین نظارت خودرو و کانتینر، امروزه دیگر یک مزیت نیست، بلکه یک الزام برای حفظ امنیت داخلی و سلامت اقتصادی کشور است.
گمرک تنها نهاد مسئول در این زمینه نیست و وزارت راه و شهرسازی، سازمان ملی استاندارد و سازمان بنادر نیز از دیگر دستاندرکاران تجهیز گمرکات محسوب میشوند. آقای دکتر سید علی مدنیزاده، کاهش زمان ترخیص، هوشمندسازی و تجهیز گمرکات به دستگاههای آشکارساز را از جمله برنامههای وزارت خود اعلام کردهاند. با توجه به وجود برخی دستگاههای اشعه ایکس کانتینری ساخت داخل در گمرکات کشور که حتی پس از گذشت پنج سال از آغاز بهرهبرداری، به دلیل کیفیت پایین و عدم رعایت استانداردهای لازم، هنوز به صورت رسمی توسط علم ساختمان مورد پذیرش و تحویلگیری قرار نگرفتهاند؛ و همچنین با در نظر گرفتن مواردی مانند عملکرد نامطلوب دستگاه مستقر در گمرک اینچهبرون که به دلیل پشتیبانی ضعیف تولیدکننده، تنها در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲۰۰ روز خرابی را تجربه کرده بود، این سوال مطرح میشود که به چه دلیل مجوز واردات نمونههای خارجی باکیفیت و دارای استانداردهای بینالمللی برای رفع این نقیصه مهم امنیتی و اقتصادی صادر نمیشود؟
سیاستگذاران این امر با توجه به تجربیات خود، باید یکی از دو مسیر خودکفایی یا تکیه بر واردات را انتخاب کنند. در صورت ادامه مسیر فعلی، دولت باید راهبرد اصلی خود را بر محور «تحول بنیادین در صنعت داخلی» با اتخاذ سیاستهای حمایتی هدفمند متمرکز کند تا ضمن ارتقای کیفی تولیدکنندگان، چالشهای امنیتی ناشی از وابستگی به فناوری خارجی را کاهش دهد. این امر علاوه بر شناخت توان واقعی تولیدکنندگان داخلی، نیازمند تعهد تولیدکنندگان نسبت به کیفیت، تیراژ و پشتیبانی فنی دستگاهها نیز هست. مسیر دیگر، تمرکز بر واردات دستگاههای ایکس – ری خارجی است که با خرید یا مونتاژ این دستگاهها، در مدتزمان کوتاهی میتوان تمام گمرکات کشور را تجهیز کرد؛ اما تجربه غیرفعالشدن دستهجمعی دستگاههای وارداتی در ساعات مشخص، نگرانیهای امنیتی زیادی را به همراه داشته است.
این چالشها در حالی مطرح میشود که این نواقص گسترده، علاوه بر ایجاد اختلال در فرایند ترخیص کالا و افزایش زمان توقف کانتینرها، میتواند منجر به نقص در کنترل و بازرسی دقیق محمولهها و تهدید امنیت ملی و اقتصادی کشور شود.
منبع: خبرگزاری مهر
نظرات کاربران